basit bir soyut ornek uzerinden gidelim. cok sayida uretken insandan olusan bir ekonomide meslekler iki gruba ayrilsin: memurluk ve girisimcilik. her insan bu iki gruptan birini secsin. memuriyeti secenler, risksiz bir uretim teknolojisi kullasinlar, ve 3 birim urun uretsinler. girisimciligi secenler ise, basari oraninin %50 oldugu riskli bir uretim teknolojisi kullasinlar. uretim basarili olursa 10 birim, basarisiz olursa 0 (sifir) birim uretsinler. bir insanin sectigi meslek sadece kendi uretimini etkilesin; bunun baskasi uzerinde olumlu ya da olumsuz bir etkisi (dissalligi) olmasin. en sonunda, herkes urettigini yesin. (ekonomimizde risksiz uretim yapan herkese memur diyoruz. yani, mesela yenilik uretmekten kacan, atadan dededen gordugu sekilde calisan bir isadami da burada memur sinifinda temsil ediliyor.)
Reeskont Nedir Bütçe Nedir Aritmetik Ortalama Nedir Hisse Senedi Nedir Bilanço Nedir Akreditif Nedir Tahvil Nedir Broker Nedir Portföy Nedir Tutumluluk Nedir Varlık Barışı Nedir Evrim Teorisi Nedir Reyting Nedir
goruldugu gibi bu ekonomide girisimciligi secenlerin ortalama kazanci 5 ve bu memuriyetten kazanilacak garanti paradan buyuk. ama girisimcilerin hicbiri aslinda 5 kazanmiyor. yarisi 10 alip zengin olurken, digerleri ac kaliyor. boyle bir durumda, akilci davranan bir insanin hangi meslegi sececegi, kisisel tercihlerine, yani, riske ne kadar toleransi olduguna bagli. sonucta, riskten daha cok hazzetmeyen insanlar memuriyeti, digerleri ise girisimciligi secer. boylece, bu ekonomideki ortalama gelir de 3 ile 5 arasinda olur.
peki daha iyi bir sonuc nasil elde edilebilir? nasil elde edilemez? ikincisinden baslayalim. diyelim ki, risksiz uretim teknolojisini tumden yasaklamak ve insanlari zorla girisimci yapmak mumkun. herkes mecburen girisimci olursa, insanlarin ortalama geliri de 5'e yukselir. gordugumuz gibi bu durumda ortalama gelir artiyor. lakin onceki durumda memuriyet sececek insanlarin uzerine, fazladan istemedikleri bir risk bindirmis oluruz. bu da yangin sigortasi yaptirmak isteyen insani, paran cebinde kalsin deyip geri gondermek gibi bir sey. bu zoraki risk yuzundendir ki, ortalama gelir artsa bile, toplumsal refahin azaldigini soyleyebiliriz.
ote yandan, insanlarin riskleri paylasmalarinin bir yolu varsa, hem uzerlerindeki riskleri alip hem de ortalama geliri 5 seviyesine cikarmak mumkun. ornekle gosterelim. diyelim ki, ornek ekonomimizde insanlar once mesleklerini secsinler. sonra girisimciligi secmis olanlar, uretim yapilmadan, yani kimin basarili, kimin basarisiz oldugu ortaya cikmadan, bir araya gelsinler. bir havuz kurup herkesin kazancini havuza koymasini ve havuzdaki kazancin daha sonra tum girisimciler arasinda esit olarak bolunmesini kararlastirsinlar; ve bunu kontrata baglasinlar. (pratikte, sozunu ettigimiz havuz, yatirimcilardan hisse satin alan bir banka, risk sermayesi fonu ya da benzeri bir finans kurumu olabilir.) sonucta, girisimci sayisi yeterince buyukse, girisimcilerin yarisi basarili ve yarisi basarisiz olacagindan, girisimci olan herkes sonuclar belli olup kontratin sartlari yerine getirildikten sonra garanti 5 alacaktir. eger girisimciligin getirisi garanti 5 olacaksa, kimsenin getirisi garanti 3 olan memuriyeti secmesi icin bir sebep kalmaz. boylece herkesin girisimciligi sectigi bir dengeye ulasiriz. (iktisat teorisine vakif okuyucalarimiz, burada baska dengeler de olacabilecegini ve bir koordinasyon sorunu olusabilecegini gormuslerdir. lakin bir blog yazisinda detaya girmeyi gereksiz buluyorum. ayrica, ornegi acik ve basit tutmak icin, kontratin baglayici oldugunu, insanlarin hareketlerinin kontratin denetiminde oldugunu, dolayisiyla aylaklik etme, havuzdan mal kacirma gibi sorunlarin olmadigini varsaydim. istenirse problem elbette daha da dallandirilabilir.)
ornek ekonomimizde ele aldigimiz riskler, sistematik olmayan, ekonominin geneline gore kucuk boyuttaki aktorler uzerindeki kisiye ozgu (idiosyncratic) riskler. yani, bir girisimci, yapacagi yatirimin sonucunda basarisiz olabilir; ama bu ekonominin baska yerlerinde, bagimsiz olarak riskli kararlar alan cok sayida yatirimciyi etkilemez. toplamda bu girisimcilerin belli bir orani basarili, belli bir orani basarisiz olacaklardir. aktorlerden kimin basarili ya da basarisiz olacagini bilemesek de, genel basari oranini bilebiliriz. o yuzden, boyle kisiye ozgu riskler, ekonominin geneli icin bir belirsizlik yaratmaz. dolayisiyla, mesela eger ekonomide yeterince zengin finansal araclarin bulundugu gelismis finans piyasalari varsa, bu riskler tamamen ortadan kaldirilabilir. boylelikle, insanlarin ortalama getirisi yuksek, ama sonucu belirsiz yatirimlardan kacmalari icin bir sebep kalmaz. (elbette, ekonominin geneline gore buyuk olcekteki iktisadi aktorlerin aldiklari kararlar, sistemik risk yaratabilir. o baska bir mevzu.)
ozetle, diyorum ki, mesele insanlari gonul rizasiyla girisimcilige yoneltmekse, onlara sadece nasihat etmenin, gaz vermenin ise yaramadigi ortada. ekonomik sistemin kurumlarinin ve kurallarinin da, riskleri uygun bicimde dagitilacak, girisimci guduleri harekete gecirecek sekilde duzenlenmesi gerek. somut bir ornek vermek gerekirse, aklima ilk olarak, arge faaliyetleri (inovasyon nedir) ve teknoloji yatirimlarinin finansmanini saglayacak bir risk sermayesi piyasasi kurulmasi geliyor. seneleeer once, bir vesileyle, israil'de uygulanan yozma adli devlet destekli bir programdan haberdar olmustum. bildigime gore, bu programla devletin ortakligiyla bir risk sermayesi fonu kuruluyor, birkac sene sonra da devletin elindeki fonlar ozellestirilince bir piyasa ortaya cikiyordu. (google'da aratinca businessweek turkiye'de gecen sene cikmis, israil orneginden dersler cikaran su yaziyla karsilastim: tiklayin.) muhataplari bizi okumazlar ama, sizin de akliniza bununla ilgili bir politika onerisi geliyorsa, yorum bolumunde paylasabilirsiniz.
Borsa Yorumları
Altın Yorumları
Borsa nedir?
Borsa nasıl oynanır
Hisse Yorumları
Ekonomi nedir
5 Yorum Var.:
Açıkçası yazının başlangıç kısmına katılmıyorum.
Buna Halamın bıyıkları olsaydı amcam olurdu sözü gayet doğru karşılıyor. Nasıl oluyorda girişimcilerin gelirlerini 10 yapıp sabit gelirli olanların gelirlerini 3 yapıyorsunuz.
Ben de örneğinizi şu şekilde değiştirirsem.
Memurlar 3 birim, girişimciler ya 6 birim ya da 0 birim para kazanacak. Ortalama olarak da girişimciler 3 birim kazanacak. Bu şekilde memurlar zaten ortalama bir gelirim var neden kasmaya gerek var gibi düşünebilir.
Girişimciliği önemseyen birisiyim, fakat buna daha güzel örnekler verilebilirdi.
Misal Amerika'da halı tamircisi bir kişinin geçen sene 7.000 dolar kazanıp bu sene 1.500 doları zor kazandığı gibi. Somut örnekler daha güzel olabiliyor.
Risk sermayesi olarak Sabancılardan ayrılan Ali sabancı'nın kurduğu Esas Holding'de Türkiye'de çeşitli yatırımlar yapıyor. Bilginize.
kadir bey,
gercek hayatta girisimciligin getirisi 3'e karsi 10 degil, 10 milyar da olabilir. bkz. bill gates.
rakamlara takilmayiniz. onemli olan risk alanin ortalama gelirinin, risk almayanin sabit gelirinden fazla olmasi. eger sabit gelir sizin orneginizdeki gibi ortalama gelire esitse, normal bir insan (kumarbaz degilse) risk almayi secmez zaten. siz olsaniz kolay kolay basarisiz olma, ac kalma riskini alir miydiniz?
bana inanmiyorsaniz, televizyondaki "var misin, yok musun" adli yarismayi dikkatlice bir izleyin. acaba yarismaciya hic kutularin ortalamasina (istatistiki olarak beklenen degerine) yakin bir teklif veriyorlar mi? insanlar ortalamanin cok altindaki garanti para tekliflerini neden kabul ediyorlar?
bilindiği üzere mikro faaliyetler küçük olur günü kurtarır.
makro faaliyetler büyük olur ge
leceği kurtarır.
bunları bir kenara koymak istiyorum.ve merkeze bizi almak istiyorum.
bizi ne kurtarır.siyasilerede seslenmek istiyorum.
bireylerimiz ne zaman geleceklerini düşünmeyecekler,bütün enerji ve tasarruflarını günlerine harcayacaklar.biraz açalım.
kişi kendi ihtiyarlığını düşünmeyecek o döneme tasarruf yapmayacak.ev daire kira alma peşine düşmeyecek.ihtiyarladığında ve hastalandığında devlet ona gül gibi bakacak.
bu kişi çocuklarının eğitiminide düşünmeyecek bütün gençliğini çalışmaya ayıracak.bütün alt yapısı tamam olmuş bir ülkede yaşayacak.ulaşımda zaman harcamadan üretimde ve ticaretinde zamanı geçecek.günlük para dönecek.insanlar gri olmayıda düşünmeyecek.çünkü zaten herkesin ne yaptığı ortada olacak.devletten herkes korkacak ama herkes devletini sevecek.toplanan vergiler ve artan karlar mecburen ar ge yatırımlarına gidecek.zaten kara delik yok.
zaten türk insanı türkiye için çalışmıyor mu.ne için duruyoruz.
ihtiyarlarımızı koruyalım.gençlerimizi eğitelim ve zinde büyütelim.almanya yı almanlar japonya yı japonlar hindistanı hintliler çin i çinliler yüceltmedimi.
hadi.
saygılarımla.
doktor riski çok güzel örneklemiş.
kadir'de ise biraz geç intikal vaziyeti olmuş ancak esas holding örneği izlenmeye değer.Aynı holding bünyesinde bir girişimcilik örneği benim de çok dikkatimi çekti paylaşmak isterim.
Yakın zamana kadar Anadolu grubunun ceolarından ABD'li Johns Hopkins ile irtibatlı ülkenin değil bölge coğrafyasının en büyük sağlık turizmi projesi Anadolu Sağlık Merkezini sıfırdan alıp sektöründe lider pozisyona getiren ülkenin ilk sağlık profesyoneli ve gruptan kendi isteği ile ayrılana kadar Muhtar Kent'in veliahtı gözüyle bakılan DR.Murat Dayanıklı zirvedeyken gruptan ayrıldı ve sıfırdan ESAS holding bünyesinde tüm anadoludaki özel hastaneleri tek bir kurumsal çatı altında birleştirmeyi hedefleyen ve sektöründe yine bir ilk olan projeyi yönetmeye başladı.
Başarılı olabilecek mi göreceğiz.
Bu örnek gerçek bir girişimcilik hamlesi.
Sebebi de şu.
Örneğimizde garanti olan yüksek getiri terkedilip risk alınarak yeni bir şey üretmek adına daha az kazanca razı geliniyor.
Bir zamanlar Akın Öngör'ün zirvedeki jübilesine benzer bir durum.
Tabi bu derece radikal risk tercihlerini değerlendirirken ego tatmini gibi psikolojik, sosyal sorumluluk gibi sosyolojik unsurları da göz ardı etmememiz doğru tespiti yapmamızı kolaylaştıracaktır.
Yorum Gönder