Ikame etkisi ve ikame mallar nedir?

Bu yazımızda ikame etkisi nedir sorusuna cevap verirken ikame mallar konularından da bahsedeceğiz. Ikame etkisi ve enflasyon baslikli yazimizdan devam ediyoruz. 1 Ocak 2008’de doğalgazın metreküpü 57 kuruş imiş. 1 Haziran’da 2008’de 62 kuruşa yükselmiş, 1 Ağustos 2008’de 73 kuruşa, 1 Ekim 2008’de 76 kuruşa, 1 Kasım 2008’de ise 92 kuruşa yükselmiş fiyatlar. Fiyatlar bu seviyelerde kaldıktan sonra 1 Şubat 2009’da küresel krizin etkisiyle düşen fiyatlar Türkiye’de de 78 kuruşa indirilmiş, 1 Mayıs 2009’da ise 62 kuruşa düşmüş (kaynak). Şimdi ben 2009 senesinde fiyatlar 92 kuruştan 62 kuruşa indirilirken “enflasyon oranı %10 diyorlar, doğalgaz fiyatları %30 geriledi, Tüik rakamlarla oynuyor, böyle hesaplama olur mu” diye şikayet eden bir Allahın kuluna rastlamadım. Küresel krizden çıkmışız, Amerika’da doğalgaz fiyatları da Eylül ayında gördükleri dip seviyesinin 2 katına yükselmiş, bırakın Türkiye’de de yükselsin artık. Kaldı ki AKP hükümeti oldukça popülist davranarak enflasyonun %25 seyrettiği yıllar da dahil olmak üzere 4 sene elektrik fiyatlarına bir kuruş zam yapmadı. Elektrik fiyatlarındaki artış enflasyonun altında kaldığı zaman ben kimsenin Tüik rakamlarla oynuyor diye şikayet ettiğini de duymadım.

Amerika’da enflasyon rakamlarıyla oynanıyor inancının yaygın olduğuna yönelik iddialara gelelim. Amerika’da UFO’ların olduğuna inananların sayısı enflasyon rakamlarıyla oynandığına inananların sayısını 100’e katlar. Ortada böyle bir inanış falan yok, tamamen hurafeden ibaret. Komplo teorisi üreterek prim toplamaya çalışan bir kaç şarlatan dışında enflasyon rakamlarıyla oynandığını iddia eden kimse yoktur burada. Onlarında eleştirdiği nokta şudur. Enflasyon hesaplanırken hep bir sepet üzerinden fiyatların hesaplandığı söylenir. Diyelim ki sepetimizde 25 birim doğalgaz, 5 birim kömür, 70 birim de diğer ürünler olsun. Bu sepeti alabilmek için önce 2009’un başında kaç lira harcamamız gerektiğini hesaplıyoruz, daha sonra 2010’un başında kaç lira harcamamız gerektiğine bakıyoruz, aradaki artış oranı bize enflasyonu gösteriyor. Amerikalı istatistikçiler diyor ki “doğalgazın fiyatı arttığında insanlar daha az doğalgaz daha çok kömür tüketmeye başlayacakları için tüketim sepetindeki ağırlıklar “19 birim doğalgaz, 10 birim kömür ve 71 birim de diğer ürünler olmak üzere değişecektir. O yüzden bu durumla ilgili rakamlarımızda bir düzenleme yapmamız gerekir”. Yani yorumcumuzun dediği gibi insanlar salak değil, doğalgazın fiyatı artarsa kömür gibi fiyatı daha az artan diğer alternatif ürünleri kullanmaya başlarız. Buna ekonomide ikame etkisi denir.

Kömür gibi ikame malları daha çok kullanmaya başlıyorsak o zaman tüketim sepetimiz de değiştiği için eski tüketim sepetine göre enflasyon hesaplamak doğru değildir, yeni sepeti de göz önüne almamız gerekir. Amerikalı istatistikçilerin yaptığı budur (Türkiye ile ilgili uygulamalarına bakacak vaktim şimdi yok, vakti olan bakıp söylesin). Bunda da yanlış olan bir şey yoktur. Kaldı ki enflasyon oranının hesaplanmasında kullanılan yöntemin bilimsel olarak yanlış olması durumunda bu işten nemalanan emeklilerin ve onların lobicilerinin Kongre binasını politikacıların başına yıkmasının veya mahkemeye giderek haklarını aramalarının kaç nano-saniye alacağını zannediyorsunuz? Her soylenen komplo teorisine inanmayin yahu, Turkiye'nin en saf ekonomi yazarlarini gececeksiniz neredeyse.

Bu arada doğalgaz zammı ve al ya da öde anlaşması başlıklı yazıda geçen şu satırlara dikkatinizi çekmek istiyorum: “Bundan 3 sene once, sicaktan dolayi salonda oldukca erotik dolasmam gerekiyordu, merkezi isitma sistemi oyle bir yaniyordu ki bazen ortamin isisini dusurmek icin disarida kar yagarken pencere acmam gerekiyordu. Kendi kalorifer vanalarimi kapasam bile alt, ust ve yan komsularin isisindan dolayi degisen birsey olmuyordu. Bu kis kalorifer tam kivaminda. Merak ettim, bu fazla isinma meselesi apartman toplantisinda her acildiginda "ayol ne diyorsunuz, biz donuyoruz burada" teyzelerinin hakkindan kim gelmis diye. Ogrendim ki doğalgaz zammı gelmis.”

Bu yazı da ikame etkisini göstermese de gelir etkisini gösteriyor ama bu da başka bir yazının konusu.

Diğer Tanımlar:
Iktisat nedir?
Resesyon nedir?
Portfoy cesitlendirmesi nedir?
Bono nedir? Bond nedir?
Deflasyon nedir?
Reeskont nedir?
Swap Nedir?

Bunlardan bagimsiz olarak ikame etkisi neticesinde komurun daha fazla tuketilmesinin sonucu olarak cevre kirliligi ortaya cikmasi konusu var. Onunla ilgili olarak da Nükleer Enerjinin Zararları: Çevrecilerin Termik Santral Desteği baslikli yazimizi okumanizi oneririz.