Finansal Krizin Etkisi Nasil Olculur?

Bir kac gundur yazarlarimizdan rdynk ile krizin Turkiye'ye etkisinin nasil olculmesi gerektigi konusunda tartisiyoruz. Genelde A degiskeninin B degiskeni uzerindeki etkisini olcmek icin B degiskeninin A degiskeninden onceki ve sonraki degerleri karsilastirilir. Yani B degiskeni A gelmeden once ne imis, A geldikten sonra ne olmus sorusunun cevabini bulmaya calisiriz.

Turkiye ekonomisi krizden ne kadar etkilenmistir sorusunda Turkiye ekonomisinin buyume orani B degiskeni, kriz ise A degiskenidir. Once kriz gelmeden once Turkiye ekonomisi hangi hizla buyuyordu sorusuna cevap vermemiz lazim. Ben bunun icin 2002'nin ilk ceyreginden 2008'in ucuncu ceyregine kadar gecen donemi baz aliyorum. Bu donemde Turkiye ekonomisi ortalama %6.5 hizinda buyumus. 2008'in ucuncu ceyregini krizin bir parcasi olarak almadim cunku krizin etkilerini tam anlamiyla 2008'in dorduncu ceyreginde hissettik.

Kriz geldikten sonra Turkiye ekonomisinin buyume orani %-6.2'e dusmus. Bu demektir ki kriz Turkiye ekonomisini tam 12.7 puan etkilemis.

Amerikan ekonomisi krizden ne kadar etkilenmis? 2002-2008q3 arasinda Amerikan ekonomisi %2.5 hiziyla buyumus. 2008'in son ceyreginde ise Amerikan ekonomisi %-0.9 kuculmus. Demek ki kriz Amerikan ekonomisini tam 3.4 puan etkilemis. Ben de bu iki sonuca bakarak "Turkiye ekonomisi krizden daha fazla etkilenmistir" sonucunu cikariyorum cunku bizim buyumemiz 12.7 puan duserken Amerika'nin buyumesi sadece 3.4 puan dusmus. (Amerika'nin buyume oranini hesaplarken Turkiye'nin kullandigi bir sene oncekine gore buyume orani yontemi kullandim. Normalde Amerika buyume oranini bir ceyrek oncesine gore hesapladigindan medyada %-6.3 rakamlarini goruyorsunuz)

Yukaridaki tabloda Turkiye'nin ve Amerika'nin ceyrekler itibariyle buyume oranlari yer aliyor (rakamlar hesaplanirken ayni yontem kullanilmistir ki elmalarla elmalari kiyaslayalim).

Dostumuz rdynk diyor ki krizin etkisini olcmek istiyorsak bunun "normalden" ne kadar sapma gosterdigini hesaplamamiz ve ortaya cikan rakamlari karsilastirmamiz gerekir diyor. Biz bu "goruse" katilmiyoruz. Birincisi bu bahsedilen yontem bir gozlemin ne kadar olagan oldugunu olcmek icin kullanilir, ne kadar etkili oldugunu olcmek icin degil. Bunlar birbirine benzer kavramlar ama ayni kavramlar degil. Bir seyin olagan olmasi etkisiz oldugu anlamina gelmez. Mesela ABC sirketinde satis elemani olarak calisan Michael'in aylik maasi ortalama $1500 olsun ama bu miktarin aydan aya komisyonlar degistigi icin $500'lik bir sapma gostersin. Yine ayni ABC sirketinde sekreter olarak calisan Mary'nin maasi ise $1200 olsun ve aylik $50 sapma gostersin. Simdi krizden dolayi Michael'in isine son verilsin ve maasi sifira dussun, Mary'nin maasinda ise $200'lik kesintiye gidilsin. Rdynk diyor ki Michael'in maasi 3 standart sapma dusmustur, oysa Mary'nin maasi 4 standard sapma dusmustur, o yuzden bu krizden Mary daha fazla etkilenmistir.

Yanlis. Michael riskli bir iskolunda calistigi icin maasinin dalgalanma gostermesine alisiktir, yani isinden kovulmasi bir bakima olagandir. Mary ise devlet memuru gibi saglam bir ise sahip oldugundan maas azalmalarina alisik degildir. Ama bu Mary daha fazla etkilenmistir anlamina gelmez. Mary hala $1000 para kazanirken Michael cepten yemeye baslamis, bir kac ay sonra issizlik sigortasi da bittikten sonra belki de banka evine el koyacaktir. Size sorayim, krizden kim daha cok etkilenmistir? Mary'nin mi yerinde olmak isterdiniz yoksa Michael'in mi?

Komünizm nedir    iktisat Nedir  Devlet Üniversiteleri  Eğitim Nedir  Dejavu Nedir  Bilgi Nedir  Wifi Nedir    Teknoloji Nedir

Rdynk'in savundugu ikinci konu ise su. Turkiye'nin buyume hizi 12.7 puan dusmus olabilir ama bunu geri kazanmasi sadece 2 yilini alir, ya da kendi ifadesiyle Turkiye krizden dolayi sadece 2 yil geriye gitmistir. Oysa Amerika (misal veriyorum) 5 yil geriye gitmistir, o yuzden Amerika daha cok etkilenmistir. Rdynk'in bu ifadeye esdeger kullandigi baska bir soylem ise 2004'den beri Turkiye Amerika'dan daha fazla buyumustur, o yuzden de krizden daha az etkilenmistir. Biz zaten burada Amerika 2002-2007 arasinda Turkiye'den daha fazla buyumustur diye bir sey demiyoruz. Turkiye'nin bu surede Amerika'dan daha hizli buyumesinin krizden etkilenip etkilenmemesi ile bir alakasi yoktur. Kriz tam anlamiyla 2008'in sonunda gelmistir ve Turkiye'nin buyumesini Amerika'nin buyumesine kiyasla kat kat daha fazla vurmustur. Olay bundan ibarettir.

Bu arada rdynk'in yontemini bir de ben test edeyim dedim ve 2002-2008q3 arasinda Turkiye'nin ve Amerika'nin buyume oranlarinin standart sapmasini hesapladim. Turkiye'nin ekonomik buyumesi Amerika'nin ekonomisine kiyasla 3 kati daha oynak. Ancak buna ragmen Turkiye ekonomisindeki gerileme Amerikan ekonomisinden kat kat daha fazla oldugu icin Turkiye 4.4 standard sapmalik bir kuculme yasarken Amerika 3.8'lik bir kuculme yasamis. Yani rdynk bile kendi yontemini kullanarak bizim soyledigimiz "Turkiye daha fazla etkilenmistir" sonucunu cikarmaliydi. Boyle olmamasinin sebebi muhtemelen ortalama hesaplarinda rdynk'in 2002 oncesi verilerini de standard sapma hesaplarinda kullanmasidir. Cok da muhim degil.

Maalesef bu tartismanin bana pek bir faydasi olmadi. Farkettigim tek sey Turkiye'deki kuculmenin boyutlarinin herkesin sandigindan cok cok daha fazla oldugudur. Bunun bir aciklamasi olmali. Aciklayabilecek olan bir adim beri gelsin. Iyi analiz yapabilen bir yazar arayisimiz hala suruyor. Merak ettigim diger bir konu ise Turkiye ile benzer ozelliklere sahip gelismekte olan 5-6 tane ulke ortalama ne kadar kuculmus sorusunun cevabidir. Benim vaktim yok.