Turkiye'nin Gercek Sorunlari

Butun kose yazarlari yuksek faiz, dusuk kur, cari acik konularini tartisiyor, sanki sorunlarin kokeninde bunlar varmis gibi. Biz bugun gercek sorunlardan bahsedelim istedik. Bu yazida bahsedecegimiz sorunlari daha onceden bahsettigimiz sorunlar listesine ekleyebilirsiniz.

Yine de okurlarimiz cari acik konusuna bayiliyorlar, bu nedenle bu konuya kisaca deginelim. Cari acik disaridan, yaptigimiz harcama ve yatirimlar icin aldigimiz borclar yuzunden olusur. Olaya bakmanin bir yolu "niye bu kadar ithalat yapiyoruz?" sorusunu sormaktir. Diger bir bakis acisi ise "niye iceride yatirimlarimizi karsilayacak kadar para biriktirmiyoruz?" sorusudur. Neticede iceride yaptigimiz tasarruflar yeterli olmadigi icin disaridan tasarruf ithal ediyoruz. Bazi kisiler yanlis bir sekilde Merkez Bankasinin faizleri istedigi gibi kontrol edebilecegini dusunuyor. Yaniliyor bu kisiler. Faizlerin seviyesini belirleyen faktorler tasarruflar ve bu tasarruflara olan talepdir. Turk insani %15 reel getiri durumunda bile faizleri yeterinde yuksek bulmuyor olmali ki yeterince tasarruf yapmiyor. Ote yandan ulkedeki yatirimlarin reel getirisi %15'den fazla olmali ki hala sirketler bu yuksek faizlerden borclanma yolunu seciyor. Bir ornek vereyim. Benim ayda 1000 YTL bile kazanamayan devlet memuru olan tanidiklarim para biriktirmek yerine gidip 700 YTL'lik cep telefonunu gozlerini kirpmadan aliyorlar. Sorunun kaynagi iste burada.

Bütçe Nedir    iktisat Nedir    Borsa Yorumları    Regülasyon Nedir    Türkiyede Ödenen Vergiler, Vergi Türleri

Ikinci bahsedecegimiz konu sigorta. Burada da Turk insaninin tutumu onemli rol oynuyor. Sigorta sadece sigorta sirketlerinden policeler alinarak yapilan bir faaliyet degildir. Her seyin sigortasini yapabilirsiniz. Mesela Galatasaray'in bugun yenilmesini istemiyorsunuz, yenilirse uzuleceksiniz. Kendinizi bu uzuntuye karsi sigortalayabilirsiniz. Diyelim ki Galatasarayin yenilmesi sizi $100 kaybetmis kadar uzecektir. O zaman bahis oynayarak PSV'nin kazanmasina yaklasik $35 yatirirsaniz ve eger mac sonunda PSV kazanirsa elinize yaklasik $100 para gecer (bahisciler PSV'nin kazanmasina 1'e 2.8 veriyorlar) ve bu uzuntunuzu notralize eder.

Bu verdigim gayet abuk bir konu uzerinde yapilan sigorta islemi idi. Benim asil bahsetmek istedigim sigorta turu, mal ureten, ihracat ve ithalat yapan, borc alan, borclanan sirketlerimizin yapabilecegi sigorta islemleridir. Mesela Cumartesi gunu bugday fiyatlarinin yuksekliginden bahseden bir yazi yazdim. Bugday fiyatlarinin gelecek sene bu yilki kadar yuksek seyretmesinin garantisi yok. Eger siz gelecek sene simdiki yuksek bugday fiyatlarina guvenerek bugday uretme yoluna giderseniz, ve gelecek sene bugday fiyatlari duserse birakin kar etmeyi zarar bile edebilirsiniz. Findikcilarin basina gelen budur. Fiyatlar her zaman istediginiz seviyede olmaz. O yuzden bu konuda sigorta yaptirabilirsiniz. Simdiden gelecek sene belirli miktarda bugdayi belirli bir fiyattan satarak karinizi garanti altina alabilirsiniz. Biz finans dunyasinda buna "hedging" diyoruz.

Hedging'in bir cok turu var. Baska bir ornek verelim. Ornegin petrol ureticisi bir sirket diyelim ki 100 milyon varillik bir petrol yatagi kesfetmis olsun. Buradan petrol cikarmanin maliyeti ise varil basina $40 olsun. Su anki petrol fiyatlari $60 dolar, yani simdi petrol cikarma isine girmek karli gibi gorunuyor. Ancak onumuzdeki 3-5 sene icerisinde petrol fiyatlari ne olur onceden kestirmek mumkun olmayabilir. Bastan yatirima girisirsiniz bir cok sabit harcama yaparsiniz, sonra petrol fiyatlari dustugu zaman zarar edebilirsiniz. Bu petrolu cikarmasi da belki 5 belki 10 yil surebilir. Iste bu gibi durumlarda petrol sirketleri genelde vadeli islemler borsasina gidip diyelim ki senede 20 milyon varili 5 yil sureyle satmak icin simdiden anlasma yaparlar ve fiyati sabitlerler. Gelecekte fiyatlar yukari giderse para kaybedebilirler ama yine de projelerinden kar ederler, petrol fyatlari duserse yine kar ederler.

Hedging ulkemizde Izmir Vadeli Islemler Borsasinda IMKB endeksi, doviz kurlari gibi bir kac kalem uzerinde islem yapilarak gerceklestirilebiliyor. Bu borsanin gunluk hacmi $100 milyon civarinda seyrediyor. Bu iyi bir rakam mi sorusuna cevap verebilmeniz icin diger borsalardaki hacimler hakkinda size bir kac rakam vereyim. IMKB'de gunluk islem hacmi $1000 milyon civarinda. Yani Turkiye'de vadeli islemler borsasinin hacmi hisse senedi hacminin onda biri kadar. Amerika'da gunluk hisse senetleri islem hacmi yaklasim $100 milyar dolar civarinda seyrediyor. Peki Amerika'da vadeli islemlerin yapildigi CME ve CBOT borsalarinin gunluk hacmi ne kadar diye tahmin edersiniz?

Tahmin edin canim, cekinmeyin. Soyleyin bir rakam.

Neyse, utandiniz belki. Belki de risk almak istemediniz. Ben soyleyeyim, $4200 milyar. Yani borsa hacminin tam 42 kati kadar. Turkiye'de insanlar niye sigorta yaptirmak istemiyor peki. Bu piyasalarin hacmi niye bu kadar dusuk? Benim verecegim cevap acik. Turkiye'de basi dara dusen devlete kostugu ve her seferinde devlet bunlari kurtardigi icin. Yani Turkiye'de sigortayi bir bakima devlet yapiyor. Maalesef bu sigortalarin primini tum toplum oderken faydasini sadece baskalari goruyor. Peki bu dogru bir yaklasim mi? Bir ornek vereyim, arif olan anlasin.

Ben ogrenciyken bolum olarak yemege cikmistik, Ukraynali Dimitri diye bir cocuk vardi, baslangicta garson ne icersin diye sordugunda "su" diye cevap verdi (cesme suyu Amerika'da bedava bu arada), ancak siparisini verdikten sonra yemek faturasinin herkes tarafindan esit paylasilacagini ogrendi ve garsonu geri cagirip su yerine "sarap" siparisi verdi. Yemegini bitirene kadar tanesi $6'dan 3 bardak sarap bitirdi. Ne demek istedigimi anlatabiliyor muyum? Serbest piyasa sistemine uygun olmayan uygulamalar insanlarin davranislarini carpitiyor ve istemedigimiz sonuclarin cikmasina sebep oluyor. O yuzden devletin sigortaci olmasi dogru bir yaklasim degil.

Turkiye'nin gercek sorunlari bunlardir ve tartisilmasi gereken sorunlar da bunlardir. Maalesef ulke faizdir, doviz kurudur tutturmus gidiyor.