Dolayli Vergiler Adaletsiz mi?

Bugun bir yerde dolayli vergilerin Turkiye’deki vergi sistemini adaletsizlistirdigini soyleyen bir yazi okudum. Dolayli vergiler gercekten de adil degil midir diye kendime sordum. Vergileri degerlendirmek icin genelde iki tane kistas kullanilir: esitlik ve adalet. Cogu zaman insanlar esitlik ve adaletin ayni ya da birbirine cok yakin kavramlar oldugunu dusunur. Vergilerde bu boyle degildir. Once esitlikten bahsedelim.

Eger vergi sistemi esitlik uzerine kurulmus olsaydi, herkesin ayni miktarda vergi vermesi gerekirdi. Yaklasik 100 milyar YTL vergi toplanilacak olan Turkiye’de kisi basina 1500 YTL vergi verilmesi gerekecekti. Senede 6000 YTL brut kazanan asgari ucretli de 150000 YTL kazanan sirket yoneticisi de, 1000000 YTL kazanan futbolcu da ayni ayni vergiyi vermek durumunda olacakti. Nitekim boyle bir vergi sistemi sizin de farkedeceginiz uzere pek de adil olmayacakti.

Bir vergi sisteminin adil olmasi icin ne gereklidir? Herkesin, kullandigi hizmetlerle orantili olarak vergi verdigi bir sistem en adil vergi sistemidir. Devlet tarafindan sunulan ve bedava olan ne tur hizmetler kullaniyoruz? Can ve mal guvenligi, yol, kanalizasyon, egitim, saglik (bir bakima), vs. Simdi bu hizmetlerin bedelini nasil belirleyecegiz, maliyet mi yoksa fayda mi? Maliyete gore belirlersek dar gelirli birisine bu hizmetleri goturmekle, iyi gelirli birine bu hizmetleri goturmek arasinda cok bir fark yoktur sanirim. Faydaya bakarsak, her kisinin elde ettigi fayda kazanciyla dogru orantilidir. O zaman maliyet hesabina gore vergi sistemini belirleyeceksek herkesin esit vermesi adil olacaktir. Oysa fayda hesabina gore vergi sistemini belirlersek o zaman herkesin kazandigiyla orantili vergi vermesi daha adil olacaktir. Biz bunu kistas olarak alalim, yani adaletli vergi herkesin kazancinin sabit bir oranini vergi olarak verdigi vergidir diyelim.

Simdi Turkiye’deki sisteme bir goz atalim. Teorik sistemde insanlarin kazanci arttiginda vermeleri gereken vergi orani da artiyor. Mesela 1000 YTL kazanan %15 vergi verirken 10000 YTL kazanan %25 vergi veriyor. Bu sistem teorik olarak ne esittir, ne de adildir, dupeduz adaletsiz bir vergi sistemidir. Eger Robin Hood’un ahlak anlayisina sahipseniz ama o zaman insalcil bir vergi sistemidir diyebiliriz.

Pratikte ise ozellikle serbest meslek veya sirket sahipleri, yani yukarida bahsettigimiz adaletsiz vergi sisteminden en buyuk darbeyi alan bu en ”sansli” kesim usulsuzluk yaparak, kayitdisi calisarak, binbir hile ile ya hic vergi vermiyor ya da cok az vergi vererek isin icinden siyiriyor. Yani pratikte cok ama cok adaletsiz bir sistem var, sistem icerisinde vergisini veren vatandas icin.

Devlet ne yapiyor bu vergi kacaklarina karsi? OTV, KDV gibi dolayli vergileri arttiriyor, sadece cok kazananlarin imkani dahilindeki luks araclarda %106’lara varan vergiler getiriyor. Bu vergileri de bu urunleri kullanan kimseler oduyor. Yani vergi kacirarak hic vergi odemeyen insanlar, dolayli vergiler sayesinde biraz olsun vergi oduyorlar. Bu bakimdan dolayli vergiler vergi sistemini pratikte uygulanandan daha adil bir vaziyete getiriyor. Yani, su anki itibariyle dolayli vergiler direkt vergilerden daha adil.

Vergi sistemini daha adil duruma getirebilmek icin yapilmasi gereken normal vergi oranlarinin dusurulmesi ve yataylastirilmasi, ve vergi vermeyen insanlarin uzerine kabus gibi cokulmesiyle olur. Bir daha ki sefer vergi sistemi nasil olmalidir sorusunu cevaplayacagim.