Tatli para ve Mortgage Krizi

Gecen hafta buraya bir anket koydum. Patrona yag cekmek gibi olmasin ama okumus adamin hali baska oluyor. Ekonomix’in yorumundan hikayeyi bildiginden kuskulandim. Ama kendisi haberim yok dedi. O dediyse oyledir. Yalan soyleyecek hali yok, koskoca EkonomiX. Diger bir kac kisi de “lokasyon da lokasyon” diye israr etmis. Soyleyelim:


Resimlerde onden ve arkadan goruntuleri yer alan kucuk mavi ahsap yapi Arizona’da. Toplam 54 metrekare. Iki oda bir de banyo. Yuksek fiyat kesenlere de soyleyelim, duvara ilistirilmis resmi notta "Unfit for human occupancy." yaziyor. Yani insanin yasamasina uygun degil.



Ek olarak belirtelim, su anda bu evin bulundugu Arizona-Avondale’da her dokuz evden biri icra durumuna dusmus ya da dusmek uzere.

Bu kulube 1960’larin sonunda resimde gordugunuz Marvene Halterman hanim tarafindan 3,500 dolara satin almis. Marvene hanim Arizona’da buyumus. Ciftliklerde isci olarak calismis, sonra sekreterlik, kamyon soforlugu ve hastabakicilik yapmis. Ancak alkol, uyusturucu yuzunden 1996 yilindan bu yana issiz. Su anda 61 yasinda. Sagdan soldan topladigi yardimlarla, yiyecek kuponlariyla idare ediyor. Marvene hanimin hayat hikayesi cok da ilginc degil. Klasik bir “loser” hikayesi. Ancak bu hikayeyi ozel yapan evinin etrafinda donen spekulasyonun su anda yasanan finans krizinin fotoromani gibi olmasi.

Marvene hanimin finansman sirketi Integrity, son donemdeki her kucuk mortgage sirketi gibi buyuk bankalardan aldigi kredi ile yeni mortgage gelistirip buyuk finans sirketlerine satarak bir is gelistirmis. Normalde mortgage sirketleri kredi alan musterilerinin aylik odemeleri ile kar yaparken Integrity firmasi komisyon, harc, ucret gibi kalemlerden kar etme yoluna gitmis.
Integrity sirketi 37 yasindaki Barry Rybicki’ye ait (Asagidaki resim). Ise 2003 yilinda baslamis. “Isler iyiyken, nabzi atana kredi veriyorduk” diyor.



Hikayenin ilginc kismi Integrity’nin satis elemaninin 2006 yilinda Marvene Halterman’i aramasi ile basliyor. Halterman o sirada meteliksiz durumda, 36 bin dolar da kredi borcu var. Integrity, Halterman’a baska bir yerden 75.500 dolarlik kredi buluyor. Tabi aradan komisyonunu aliyor. Marvene Halterman bu parayla borclarini kapatiyor, kamyonetini yaptiriyor vs. Ama kisa sure sonra yeniden isler boka sariyor.

2007’nin basinda Marvene hanim yeniden Integrity’yi ariyor. Bu kez Integrity sirketi, kendi kasasindan 103 bin dolarlik 30-yillik, yuzde 9.25 ile yuzde 15.25 arasinda degisken faizli ipotek kredisi sagliyor. ABD’deki enflasyonu da oz onunde bulundurarak firmanin nasil kar yaptigini siz hesaplayin.

Borsa Nasıl Oynanır  inovasyon nedir    Borsa Yorumları    Petrol Fiyatları    Bilgisayar Nedir

Kayitlara gore Integrity sirketinin bu sekilde verdigi 197 adet kredi var. Toplami 47 milyon dolar yapiyor. Sirekt 350 dolar ucretle appraiser (uzman/bilirkisi) tutuyor. Michael T. Asher adindaki bu uzman eve 132 bin dolar fiyat biciyor. Ifadesine gore aslinda kendisi de evin bu kadar edecegine inanmamis ama, standard proseduru takip ederek ayni olcekteki civar evlerin fiyatlarina bakarak deger bicmis. Bugun artik ayni degeri bicmiyor tabiiki. Ancak daha sonra ortaya cikan duruma gore, civardaki benzer durumdaki bir ev 2007’de 63 bin dolara satilmis.

Her neyse, kayitlara gore Integrity sirketi 26 Subat 2007’de verdigi 103 bin dolarlik krediden cesitli ucret, harc giderleri olarak 6,153 dolar tahsil ediyor. Bir kac gun sonra bu krediyi Wells Fargo’ya satarak ek 3,090 dolar daha kazaniyor.
Wells Fargo Home & Consumer Finance Group’taki Kevin Waetke isimli kisi, ekpsertiz raporuna istinaden mulkun degerinin krediyi rahatlikla karsiladigini yaziyor. Tabi ne Integrity’deki Rybicki ne de Wells Fargo’daki Waetke yukarida resimde gorulen soz konusu mavi kulubeyi asla gormemis. Resim gosterilince de icten bir “Wow” cekmis.

Aldigi krediden borclar, harclar, ucretler dusulunce Marvene hanimin payina 11,090.33 dolar dusmus. Bu parayi tabiki kisa surede harcamis. Kisa sure sonra da evin (kulubenin) durumunda endiselenerek yakinda bir yere kiraya cikmis. Oglu (Leslie Merritt) sorumlulugu devralip aylik 881 dolarlik odemeleri yapmaya baslamis.
Bu arada Wells Fargo bu krediyi HSBC’ye satmis. HSBC de bu krediyi benzer 4050 mortgage ile birlikte paketleyerek Temmuz 2007’de ihrac ettigi sekuritizasyon kagitlarina teminat olarak gostermis. Bu kagitlara Snadard & Poors ve Moody’s tarafindan AAA notu verilmis. Yani yatirimcilarin paralarini faiziyle birlikte geri almama ihtimali yok gibi bir sey. Su anda S&P risk degerlendirmesini nasil yaptigini aciklamiyor, Moody’s ise konu hakkinda aciklama yapmayi reddediyor.

Marvene Halterman’in zamaninda 3,500 dolara aldigi kucuk mavi kulubenin Amerikan menkul kiymet piyasasina dalisinin hikayesi, benzeri durumdaki kredilere sadece kucuk bir ornek. 2005-2006 yillarinda 1.6 trilyonu subprime (Turkcesi curuk) olmak uzere 4.1 trilyon dolarlik mortage kredisinin bu sekilde kagitlara aktarildigi hesaplaniyor.

Peki bu olay nasil aciga cikiyor?

Marvene Halterman'in oglu (Leslie Merritt) uyusturucuya geri donuyor, odemeleri aksatiyor. Su anda da zaten hapiste. 2008’in Ocak ayinda Marvene Halterman durumu fark edip odeme yapiyor. Ancak bu odeme son oluyor. Icra islemleri Mayis ayinda basliyor. Eylul ayinda tahliye surecine giriliyor. Marvene Halterman’a sorarsaniz, keske ilk aldigim krediyi hic almasaydim diyor. HSBC’nin guzelim kagitlari ise tepetaklak dusmeye basliyor. Collateral olarak gosterilen mortgage kredilerinin dortte biri icralik, icraya dusmek uzere, ya da odemelerde en az bir aylik aksama var.

Integrity sirketinin sahibi (Barry Rybicki) Eylul ayinda mortgage-banking lisansini iptal ettirmis. Simdi bir venture-capital sirketinde calisiyor. Sucun bir kisminin bankalarda oldugunu dusunuyor ama kendi paylarini da inkar etmiyor. “Tabi sucun bir kismi da musterilerde”, demis.

Wells Fargo kulubeye ceki duzen verip enkazi tasidiktan sonra, gecen hafta Pazartesi gunu 18.000 dolara alici bulmus. Evi alanlar kapi komsulari, zaten yikmak icin aliyorlar. Yani arsa fiyati. Masraflar, komisyonlar, ucretler odendikten sonra AAA not verilen kagida para yatiran yatirimcilar toplam 15.000 dolari bolusecekler.
Ne diyelim, tatli para! Bozdurup bozdurup harcasinlar!
(Bu hikayeyi gecen haftaki Wall Street Journal’dan aldim. Linki: http://online.wsj.com/article/SB123093614987850083.html)