Enflasyon uzerine Beyin Jimnastigi

Okuyucularimizdan bir tanesi blogumuzdaki yazilarin hafif siklet kacmaya basladigini belirtmis (kose yazari olan okuyucularimizdan bir tanesi olsa gerek, kullandigi dilden o anlasiliyor). Benim fazla vaktim olmadigini daha once belirtmistim. Yine de bir esneklik yapip bu konuda diger arkadaslarla yaptigimiz tartismalari "ham" haliyle hizmetinize sunuyorum. Icerisinde bir suru dusunce var, tam anlamiyla bir sonuca vardigimiz da soylenemez. Yine de bu ise ciddi anlamda el atmak isteyen bir arastirmaci icin burasi iyi bir baslangic noktasi olabilir.

Devlet Nedir    UNESCO Nedir    Bono Nedir?    Reeskont Nedir    Enflasyon Nedir  Aritmetik Ortalama Nedir  Forex Nedir

Problemi tanimlayalim: Merkez Bankasi enflasyon hedefini 2007 yili icin %4 olarak belirledi (ya da belirletildi). Gorunen o ki bu hedef tutturulamayacak.

Tartisma: Bu konu hakkinda en son Subat 2007'de yazi yazmistim. Merkez Bankasinin %4'luk hedefi tutturamayacagini ben size daha o zaman soylemistim (Faiz uzerine yazdigimiz yazilar) . Tabii o zamanki tartisma baska idi, karaktersiz kose yazarlari (silahsorler) "dunyanin en yuksek reel faizini oduyoruz" seklinde zirvaladiklari icin biz bu tartismaya girmistik. Simdi ise enflasyonun hedeflenenden daha yuksek cikacagi gun gibi ortada oldugu icin bu sefer kendilerine kurban olarak Merkez Bankasini ve enflasyon hedeflemesi yontemini secmis durumdalar. Ben size kendi gorusumu aktarayim (diger arkadaslara attigim emailden alintidir).

1. Uzun sureden beridir gida fiyatlarinin ve kiralarin ulkemizde dusuk oldugunu belirtiyordum. Disariya acildikca bu fiyatlarin Avrupa'daki fiyatlarla benzer bir cizgiye gelmesini bekliyorum. Gecenlerde Hurriyet'te kiraz ihracatiyla ilgili bir haber vardi mesela, "2000 yılında 11 bin 940 ton olan ihracat rakamı, çeşit deseni, dış satım için gerekli olan paketleme evlerinin ve taşıma sistemlerinin modern şekilde düzenlenmesi ile 2004 yılında 39 bin 732 ton olarak gerçekleşti." diyor. Disariya daha cok sattikca icerideki fiyatlarin da yukari gitmesi normal. Ihracat icerisinde tarim urunlerinin payi ne kadar ve nasil hareket ediyor bakmadim, ama yukari gittigini varsayiyorum.

Kiralar hakkindaki analizi de daha once defalarca yapmistim zaten.

Ucuncu bir nokta ise ethanol talebi yuzunden misir gibi urunlerin fiyatinin artmasi ve bunun da diger tum tahil urunlerinin fiyatini dalgalar halinde arttirmasi. Bir muddet sonra ciftcilere yardim yapmamiza gerek bile kalmayacak ama onlar yine de "aglamaya" devam edeceklerdir.

Yani, bence ithalattan dolayi degil, ihracattan dolayi enflasyon oluyor.

2. Yapisal Reform: Herkes soyluyor kimse ne oldugunu bilmiyor. Gecen aylarda "indirim yapmak isteyenler 3-5 ay onceden izin almak zorundadirlar" seklinde bir kanun yururluge girmedi mi? Birakin piyasayi serbestlestirmeyi, bir suru yeni engel ortaya cikariyoruz. Isi gucu birakacagim, Turkiye'ye gelip adam gibi kaliteli urunu ucuza satan bir magazalar zinciri kuracagim o olacak. Ama simdi bir suru burokrasi ile ugras, ithalat icin bir suru cemberden atla, takla at, vs. takatim yok.

3. Overshooting: Gecen sene birileri "madem her sey cok iyi, niye sirket karliliklari cok dusuk seviyelerde" seklinde bir elestiri getirmisti. Yine gidip rakamlara bakmadim ama bu ifadenin dogru oldugunu varsayacagim. Bu durumda sirketler oncelikle enflasyondaki dususu oldugundan daha buyuk tahmin etmis ve zam yapmamayi secmis olabilirler. Gecen sene yaptiklari hatanin farkina varip "catch up" yapmak icin bu sefer fiyatlari daha cok yukseltmis olabilirler. Neticede Turk sirketleri pazar payindan cok karliliga daha cok onem veriyorlar (sermaya azligindan olabilir bu). Dedigim gibi rakamlara bakmadim, sadece iskembeden salliyorum.

4. Son olarak ucretler gecmisteki enflasyon oranina bakilarak belirleniyor, bu da enflasyonun dusmemesini garanti eden bir uygulama (bakiniz memurlara yapilan enflasyon fark zamlari). Ayni davranis bicimine ureticiler de sahipler. Eger kendi sattiklari urunun fiyati enflasyonun altinda kaliyor ise bunun acisini ilk firsatta cikariyorlar.

Bu arada Deniz Gokce "Dolar bazında bakıldığında dünyada 1 Mayıs itibarıyla “tüm mallarda” fiyat artışı yüzde 15.3 civarında." seklinde bir argumani ortaya atiyor (enflasyonu ithal ediyoruz argumani). Nereden bulmus bu rakamlari? Ayrica madem dolar bazinda mal fiyatlari bu kadar artmis, Amerika gibi disa bu kadar acik bir ekonomide enflasyon niye bu kadar dusuk? Bir bilen varsa ve aciklarsa sevinirim.

Yukaridaki maili gonderdikten sonra su cevabi aldim (yazarlarimizdan bir tanesine ait):

1. Tum mallar ile kastedilen, Economist dergisinin yayinladigi "The Economist Commodity-Price Index" tablosunda "All Item" olarak gecen sey.

2. TUIK'in ithalat birim endekslerine gore son bir yilda ithalat fiyatlari (Turkiye icin) dolar bazinda %10.2 artmis.

3. Department of Labor verilerine gore ise (yahu Amerika'da niye tek bir Istatistik Kurumu yok, ticaretten Calisma Bakanligi mi sorumlu?) Amerika'nin ithalat fiyatlarindaki artis (tabii dolar bazinda) %1.9 http://www.bls.gov/news.release/ximpim.t01.htm. Bu kisim Amerika'da neden enflasyon dusuk sorusuna cevap oluyor.

4. Benim anlamadigim sey su: Neden bizim ithalat fiyatlarimiz 10.2 puan artarken Amerika'nin 1.9 puan artiyor?

Gordugunuz uzere enflasyon konusunu destikce cevabini bulmamiz gereken soru sayisi giderek artiyor. Bunu detaylica arastiracak hem de bu isi bedavaya yapacak birisini tanimiyorum ben, o yuzden sizi bu sorularla basbasa birakiyorum. Hatta daha bitmedi, bir kac yorumu daha asagiya aktarayim (bu gorusler de yazarlarimizdan bir tanesine aittir):

1. "Enflasyonu, disaridan gelen sermaye yolu ile ithal ediyoruz" tezine katilmiyorum. Benzer bir seyi Ege Cansen'de yazmisti. Enflasyonu yaratan, yabanci sermaye ve yabanci sermayenin yukselttigi varlik fiyatlaridir seklinde. Bence siz fazla "arz" yanlisi dusunuyorsunuz, talep kismini da gozonune almak lazim. Global likidite bol diye disarida borclanma maliyeti dustu, tamam. Ama bizde kredi faizleri yuksek. Tuketici kredilerinin %95'i TL cinsinden. Bakiniz bankalarin disaridan buldugu krediye, nasil bicak gibi kesildi. Eger disaridan bulduklari parayi iceride talep eden yoksa, disarida para bollugunun bir anlami olur mu? Reel kesim disaridan borclaniyor, bunun cogu yatirima (o da kesildi) ve uretimin finansmanina gidiyor. Tuketimi yukseltecek bir gelir etkisi (ucret artisi seklinde) zayif.

Ege Bey'in kastettigi varlik fiyati isi ise tamamen Amerikan literaturden ithal bir arguman. Amerika'da varlik fiyatlarinin artisi, gelismis finans sistemi sayesinde (mortgage, credit line vs), gelir akimi yaratiyor, tuketimi arttiriyor. Bizde var mi boyle bir etki? Varlik fiyati ancak kiralari etkileyebilir. Sonucta etkilesim varsa bile (ki yok) nerede o zaman tuketim? Enflasyon var ama tuketim yok, benim kafam bunu almiyor.

2. Mantik gereki o zaman maliyet tarafina bakmak gerekiyor. Doviz kuru dustu tamam. Ama ithalat birim endeksi son 12 ayda %12 artmis. Disaridan enflasyon mu ithal ediyoruz?

3. Hizmet fiyatlarinda Ekodok hakli olabilir. Millet iki basamakli zamlara alismisken, tek basamak abes kacar. Ama mal fiyatlari neden yukseliyor? Bakiniz otomobil satislari gecen seneye gore %30'dan fazla dusmus. Araba fiyatlari ise % 20 artmis. Sevgili galerici arkadaslar. Manyak misiniz siz be? Disaridan ithal edilen giyim mallari miktari son %25'den fazla artmis (en cok artan sektor bu ithalatta). Rekabet fiyatlari dusurur ya. Ama Nisan enflasyonuna bakiyoruz. Giyim sektoru gecen seneden fazla zam yapmislar. Ne oluyoruz yav!

Bir yazarimiz da "MB'nin faiz kararlarinin enflasyona direkt olarak ne kadar etki yaptigini
dusunuyorsunuz?" sorusuna karsilik su gorusleri ifade ediyor:

"TCMB'de bu konuda gecenlerde bir uzmanlik tezi yayinlanmisti. Hatta Orhan Karaca da bu calismanin bulgularini degerlerdiren bir yazi yazmisti. Isterseniz onlara bir bakin. Bu calismanin sonuclarina gore Turkiye'de faiz artislarinin reel ekonomi uzerinde bir etkisi yok. Faiz artislari enflasyonu ise, en azindan kisa vadede, beklenenin aksine, pozitif yonlu olarak etkiliyor. Fakat malum ekonomimiz bir yapisal degisim icinde. Gecmis doneme iliskin verilerle yapilan bu calismanin sonuclarina ne kadar guvenebiliriz bilmem. Bu arada TCMB para politikasi kararlarinin ic talep uzerindeki etkisinin 6-9 ay icinde gorulecegini soyleyip duruyor ama biz gecen yaz daha faizler artirilir artirilmaz ic talebin pike yaptigini gorduk. Fakat bu faiz artisindan mi kaynaklandi yoksa dalgalanma sonrasi ekonomik birimlerin gelecege guveninin sifirlanmasindan mi orasi belirsiz. Ote yandan Tugrul'un dedigi gibi ic talep geberik gibi gorundugu halde enflasyonda bir dusus falan da yok. Velhasil durum oldukca karisik. Dogrusu ben bu isin icinden cikabilmis degilim. Neler oldugunu bilen varsa bana da anlatsin."

Simdilik bu beyin jimnastigini burada noktalayacagim. Yalniz bilmeniz gereken bir kac rakam vermek istiyorum. Subat ayinda enflasyona endeksli tahviller ihrac edildiginde faizleri %10 olarak belirlenmisti. Bu tahvillerin vadesi 5 yil idi. Ayni gunlerde 5 yil vadeli tahvillerin nominal faizi ise %18 civarinda idi. Bu da bize onumuzdeki 5 yil icerisinde ortalama enflasyon beklentisinin %7-8 civarinda oldugunu soyluyor. Son rakamlara bakmadim ama resimde cok bir degisiklik yok. Bahsettigim tahviller arasindaki getiri farkini Merkez Bankasinin kredibilitesini olcmek icin kullanabilirsiniz. Kredibilite oyle kolay kazanilabilecek bir sey degil.

Yeri gelmisken bu konuya da deginelim. Merkez Bankasinin hedeflerinin inandirici olmadigini Subat ayinda soylemistim ve gercekten enflasyonu dusurmek istiyorlarsa faizleri daha da yukseltmeleri gerektiginden bahsetmistim. Maalesef bunu yapabilecek kadar ne toplumsal ne de politik bir destege sahipler. Yani Merkez Bankasi aslinda cok da bagimsiz degildir. Faizlerin yukseltilmesi ekonomiyi resesyona sokacak ve enflasyonu dusurecektir. Buyume Merkez bankasi hedefleri arasinda olmadigina gore "rasyonel olarak" buyume ile ilgilenmemeleri gerekirdi ama davranislarindan buyume konusunda da kaygi duyduklari sonucunu cikariyoruz.

Ben ekonomik buyumedeki yavaslamaya ragmen enflasyonun dusmemesini ekonominin yapisina bagliyorum. Yani enflasyonun son iki yildir dusmemesinin sorumlusu bence Merkez bankasindan cok Erdogan hukumetidir. Yanlis anlasilmasin, enflasyonun bu seviyelere kadar dusmesinde de Erdogan hukumetinin katkisi cok buyuktur. Anlayacaginiz ekonomi yonetiminde kademe atladik ama yine de en ust seviyeye ulasabilmis degiliz. Nasil futbolda eskiden yenildigimiz Avusturya, Irlanda gibi takimlara simdi 5 cekiyorsak, ekonomide de durumumuz aynidir. Simdi yapmamiz gereken Italya, Fransa, Almanya gibi takimlara karsi da galip gelecegimiz bir futbolu sahaya yansitmaktir. Bunu basarabilir miyiz peki?

Bence hayir. O yuzden de tahvil alacaksam %17.5 nominal faiz yerine %10'luk reel faiz veren tahvilleri tercih ederim.

Uzun ve daginik bir yazi oldu. Icinde de bir suru eksikler ve cevaplanmamis sorular var. Sikayet edecekseniz hic etmeyin, gozlerinizi kapatin ve bu yaziyi hic yayinlanmamis varsayin. Dunya kadar vakit harcadim, en azindan bir kisiden TEGV'e 10 YTL bagis bekliyorum.