Sokaklarda Sigara Yasaklansin

Serbest piyasa ekonomisi her kosul altinda calisan bir rejim degildir, biz bunun farkindayiz ama genellikle vurgulamiyoruz. Oncelikle ulkemizde piyasa ekonomisine her kosul altinda mudahale etmeye calisan politikacilardan gecilmiyor. Bir de biz bunlara bazi kosullar altinda piyasaya mudahale etmek iyidir dersek bu adamlari hayatta durduramayiz. Ikincisi, piyasaya bazi kosullar altinda mudahale etmek yerinde olsa da bu gerizekalilar nasil mudahale edilmesi gerektigini cogu zaman bilmiyorlar ve sorunu daha da buyutecek ya da baska alanlara kaydiracak adimlara imza atiyorlar. O yuzden biz de cogu zaman "birakin daginik kalsin" diyoruz.

Adamin birinin uc tel saci varmis, berbere gitmis fikrasini biliyorsunuzdur. Iste aynen o durum. Peki hangi kosullarda piyasa ekonomisine mudahale etmek gereklidir?

Ekonomide bazen olumlu bazen de olumsuz dissalliklar (externalities) olusur. Bu dissalliklar asiriya kactigi zaman ve kacinilmasinin zor oldugu durumlarda mudahale edilmesi gundeme gelebilir. Sigara tuketimi de bu kosullardan biridir. Sigara tuketimi kapali alanlarda yasaklamak dogru degildir. Yapilmasi gereken sigara tuketiminin kamuya acik tum kapali alanlarda yasaklanmasi (sigara yasagi yazisi) ve kamuya acik tum acik alanlarda ise sigara tuketmeyenlerin 30 metre yakininda icilmesinin yasaklanmasidir. Eger bir kisi kendisi kendisine ait kapali alanda icmek istiyorsa cevreye zarar vermiyorsa bunu yapabilmelidir. Ayrica sadece sigara icenlere hizmet vermek isteyen isletmeler lisans alarak sigara icenlere hizmet verebilmelidir. Lisans icin kosul ise satislarin %20'sinin tutun satisindan saglanmasi olarak konulabilir.

Bu konuya ara ara deginiyorum. En son Subat ayinda utopik bir yazi yazmistim, orada da sunlari soyluyorum:

Bence yasagin konmasi bayagi iyi olmus. Ama eksik ve fazla yonleri var. Murat Cokgezen'in belirttigi gibi lokantalara ve barlara sigarali hizmet verme firsati taninmalidir, sigara icen vatandaslarin haklari ellerinden alinmamalidir. Ancak bu isletmeler cevreyi kendi sigara dumanlarindan korumakla yukumlu kilinmalidirlar.

Ote yandan kamuya acik yerler olan isletmelerde,kurumlarda, araclarda, cadde ve sokaklarda, apartman ve bina girislerinde, parklarda, vs. sigara icilmesi yasaklanmalidir. Sigara icenler icin disariya sigara dumani vermeyen oda genisliginde (telefon kulubesi gibi) kapali mekanlar insaa edilebilir. Bunlarin masraflari sigaradan alinan vergilerden karsilanabilir.

18 yasindan kucuk cocuklarin oldugu evlerde sigara icilmesi yasaklanmalidir. Adamin kendi evi de olsa cocuklarin can guvenliginden devlet sorumludur. Anne veya babanin cocuklarini sigara icerek yavas yavas oldurme hakki yoktur.

Sigara icenlere bundan kaynaklanan hastaliklarin tedavisinde devlet subvansiyonu uygulanmamalidir. Aslina bakarsaniz, devletin saglik islerinden elini cekmesi daha uygun olur. Ozel sektor sigara icenlerden daha yuksek bir sigorta primi alacaktir zaten.

Bunun yaninda sigaraya uygulanan asiri vergilerin kaldirilmasi gereklidir. Isteyen baskalarini rahatsiz etmedigi muddetce istedigi gunahi isleyebilmelidir. Bunun icin onlari cezalandirmaya kimsenin hakki yoktur.