Bolum 1. BIR ZAMANLAR KARTALDIK

Yazimizin konusu Turkiye’nin iktisadi kalkinma yolunda son 100 senesinin hikayesi. 3 bolumden olusan bir yazi dizisi bu. Ilk kismi ile basliyoruz soze.

Konu, sadece kendi basina onemli degil; ayni zamanda farkli dusunce kutuplarinda olan insanlarin nasil olup da ayni yanilgi icinde oldugunu gostermesi bakimindan da ilginc.

Ornek olarak, once Deniz Gokce ne demis ona bakalim, ardindan eski planlamacilardan (DPT) Gungur Uras, Ziya Müezzinoğlu ve Atilla Karaosmanoğlu neler konusmuslar, onlari dinleyelim. Son olarak Bagimsiz Sosyal Bilimcilerden Korkut Boratav'a kulak verelim:

ORNEK 1: “Özetle 1962 yılında benzer makroekonomik durumu olan Yunanistan ve Türkiye’den, Yunanistan AB üyesi olduktan sonra sosyal ve ekonomik anlamda birçok alanda bize fark atmış bulunuyor.” Deniz Gokce, Aksam, 23.03.2007

ORNEK 2: “Dün yapılan plancılar toplantısında Ziya Müezzinoğlu ile Atilla Karaosmanoğlu'nu bulmuşken, sordum: "Ekonomi uçuşa geçti... Bundan iyisi can sağlığı... Eski plancı olarak bu parlak rakamları nasıl değerlendiriyorsunuz?"

Anlattılar: “Büyüyoruz ama, "kendi ölçülerimizle büyüyoruz". Kendimizi kendimizle karşılaştırarak büyüdük diye seviniyoruz. Üçüncü Beş Yıllık Plan hazırlanırken (1972) Türkiye, Yunanistan, İspanya ve Portekiz aynı çizgideydi. Dördünde de demokrasi özürlü, kişi başı gelir aynıydı. Bugün Yunanistan, İspanya ve Portekiz, demokrasi ve kalkınma sorununu halletti. Hepsi AB'ye katıldı. Kişi başı gelir bizde 5.500 dolar onlarda 15-20 bin dolar.”

ORNEK 3: 1960-1980 arasi planli donemi “altin cag” olarak goren bir diger
yazi icin, bakiniz Korkut Boratav, Neoliberal dönemin bir bilançosu, 28.06.2006

Yukarida yazilanlarin her ucu de yanlis. Turkiye ne Yunanistan ile 1960’larda benzer duzeydeydi, ne Yunanistan, İspanya ve Portekiz ile 1970’lerin basinda ayni cizgideydi, ne de Turkiye 1960-80 doneminde altin cagini yasadi. Peki dogrusu nedir?

Hikayemiz 1913 yili ile basliyor, 2006’ya kadar devam ediyor ve bol bol grafik iceriyor.

Ilk grafik, kisi basina milli gelir olarak ve satin alma paritesi bazinda (yani doviz kuru hareketlerinden ve ulkelerarasi fiyat farkliliklarindan arindirilmis), Turkiye’yi bir kabul edersek, Yunanistan, Portekiz ve Ispanya’nin bize gore kiyaslamali nasil bir ekonomik gelisim gostermis oldugunu gosteriyor.



Grafik 1: Kisi Basina Milli Gelir – Yunanistan, Portekiz, Ispanya

1913 yilinda her uc ulkede bizden daha ileride imis. Ortalama olarak bizden 1.78 kat daha zengin gozukuyorlar. Iki dunya savasi sonra 1950’de nereye gelmisiz diye bakiyoruz: hemen hemen ayni yer; bizden 1.76 kat zenginler.

Sonra cok partili donem ve Demokrat Parti iktidari basliyor. Fark, 1955’de 1.67, 1960’da ise 1.81 olarak duragan kaliyor. Derken 1960’larda planli doneme basliyoruz ve aradaki farkin planli bir sekilde acildigini goruyoruz: 1965’de 2.28, 1970’de, 2.66’de, 1975’de 2.79 ve nihayet 1980’de 3.04. Yunanistan ise ayni sene bizden 3.5 kat zengin duruma gelmis.

Arbitraj Nedir    Broker Nedir    Altın Yorumları    Portföy Nedir    Petrol Fiyatları    Nükleer Santraller    Sosyalist Nedir

Demek ki 20 sene icinde adamlar bize tur bindirmisler. Altin cagini bilmem ama, bizim hizla bronz cagina dogru yol aldigimiz kesin.

1980’de disa acik ekonomiye geciyoruz. Kaptan koskunde Ozal var. Aradaki farki on sene sonunda 2.79’a indiriyoruz. Sonra koalisyon donemleri basliyor ve fark 2000 yilinda 2.94’e cikiyor. Bugun, 2006 itibari ile, bu uc ulke bizden ortalama 2.79 kat zengin.

Demek ki neymis?

1. Yunanistan, Ispanya ve Portekiz bizden her zaman daha zenginler imis. Son 100 senede hic bir donem onlarla ayni seviyeye gelememis.

2. Bu uc ulke, Avrupa Toplulugu’na daha girmeden ve esas olarak 1960-80 arasinda bize toz yutturmuslar.

3. 1980 sonrasi “neo-liberal” donemde ise fark bir olcude azalmis; ozellikle Ozal doneminde.

4. 1990’larda zaman kaybetmekle kalmayip, ayni zamanda mesafe kaybetmisiz.

5. Bugun geldigimiz nokta, 1975 senesi ile ayni.

Simdi ayni kiyaslamayi diger bolgeler icin de yapalim. Once Avrupa ulkeleri. Grafik asagida. Ortalama ile kastettigim 13 gelismis Avrupa ulkesinin ortalamasi (yukaridaki 3 Avrupa ulkesi haric; ulkelerin listesi icin bakiniz yazinin sonundaki kaynak: Maddison 1995. Sadece 13 ulkeye bakmamizin sebebi, 1913 verilerin sadece bu ulkeler icin olmasi).

Sonuc ayni. 1960-80 doneminde, sadece gelismekte olan Avrupa ulkelerinin (Yunanistan, Ispanya, Portekiz) gerisine dusmekle kalmayip, gelismis Avrupa ulkelerinin bile arkasinda kalmisiz. Yani biz yururken, adamlar ucmuslar. Dikkatinizi cekerim: ucanlar sadece gelismekte olan Avrupa ulkeleri degil, ayni zamanda gelismis Avrupa ulkeleri. Spikerin deyimi ile “Vay canina sayin seyirciler”. 1980 sonrasi adamlara biraz yaklasmisiz, ama o da biraz iste.


Grafik 2: Kisi Basina Milli Gelir – Avrupa

Sonraki iki grafik Guney Amerika ve Asya ulkeleri ile karsilastirmali kisi basina milli gelir durumumuz. Cogu Guney Amerika ulkesi 1960-80 arasi yillarda bize benzer ekonomik politikalar uyguladiklari, hem de bu politikalari bizden daha beceriksiz bir sekilde uyguladiklari icin kotu bir performans gostermisler. Ayni seyi Hindistan gibi bazi Asya ulkeleri icin de soylemek mumkun. Buna karsilik, 50 sene once bizden geri durumda olan Kore ve Tayvan gibi ulkeler ucup gitmisler.


Grafik 3: Kisi Basina Milli Gelir – Guney Amerika


Grafik 4: Kisi Basina Milli Gelir – Asya


Son olarak bir de 36 ulke ile kendimizi kiyaslayalim (bu 36 ulkenin tanimi icin bakiniz yazimizin en sonundaki kaynak: Maddison 1995. Neden 36 ulke? Cunku sadece onlar icin 1913 verisi mevcut).

Grafik asagida.

1913’de 2.52 olan fark, 1950-60 arasinda azalmis, 1960-70 arasinda tekrar artmis. 1980-90 arasi tekrar azalmis. 1990-200 arasi tekrar artmis. 2006 itibari ile 2.50. Bir asir oncesinin aynisi. Tam bir “Az gittik, uz gittik” hikayesi…


Grafik 5: Kisi Basina Milli Gelir – Dunya Ortalamasi


Benim cikardigim sonuc su:

1. Osmanli’nin son doneminde ekonomik bakimindan geri kalmisiz. Muhtemelen 1920’lerin baslarinda daha da kotu durumdayiz.

2. Aradan 40 sene geciyor, sene 1950, aradaki fark 3 kata cikiyor.

3. 50’lilerde biraz dunya ekonomilerine yaklasiyoruz. Annecigim, Turkler geliyor!

4. Mamafih, kimsenin celme takmasina gerek olmadan, biz kendimiz tokezliyoruz. 1960’larin basinda tercihimizi ithal ikameci, disa kapali buyume modeli yonunde yapinca dunyanin gerisinde kaliyoruz. 1960-80 arasi (nisbi olarak) buyumek bir tarafa, iyice geri dusuyoruz.

5. 1980’de baslayan disa acik, serbet piyasa ekonomisi ile 1980-90 arasinda farki kapatiyor, kaybettigimiz zamani telafi ediyoruz.

6. 90’li yillarin siyasi istikrarsizligi daha fazla ilerlememizi engelliyor, geri kaliyoruz.

7. Icinde bulundugumuz 2000’li yillarin ilk 6’sinin, 90’larin kaybini telafi etmekle gecirmisiz.

8. 2000’li yillarin geri kalaninda ne yapacagimiz onumuzdeki aylarda belli olacak.

_____________________________________________

Yazida kullanilan veri setleri:

1. Angus Maddison (‘Monitoring the World Economy 1820-1992’, OECD 1995) (Okuyucularimizdan Egemen Bey’e bu verilere ulasmami sagladigi icin tesekkur ederim).

2. Penn World Table

3. World Economic Outlook Database, April 2007