Moral Hazard Nedir? Kredi Kartzedeler ve Offshore-zedeler

Once moral hazard nedir onu tanimlayalim. Insanlar yaptiklari yanlislarin bedelini odemek zorunda olmadiklari zaman normalde alacaklarindan daha fazla risk (risk nedir?) alirlar. Ornek verelim diyelim ki benim kredi kartimin $10,000 limiti var. Borcumu odemedigim zaman bir sekilde affedilecegimi bilirsem benim ilk yapacagim is hesabimdan $10,000 cekip LasVegas’ta gozume kestirdigim ilk kumarhaneden iceri girip rulet masasinda siyahin (veya kirmizinin) uzerine butun parayi koymak olacaktir. Yaklasik %48’lik olasilikla $10,000 kazanabilirim, kredi karti borcunu odeyip kalan parayi diledigim gibi harcayabilirim. Eger kaybedersem devlet baba beni affeder, cunku ben bir kartzedeyim.

Kartzede kime denir? Yolda giderken yerdeki kredi kartinin uzerine basip dusen ve kolunu (veya kafasini) kiran kisiye kartzede denir. Turkiye'deki gibi kredi kartini hovardalar gibi kullanip sonra da faizini odeyemeyip, kurtar bizi bu "kapitalist, acimasiz" bankalarin elinden diyenlere "uyanik" denir.

Bir de offshore-zedeler, Imarzedeler, ve dovizzedeler var. Bunlar daha yuksek faiz verdigi icin parasini offshore bankalara veya Imar gibi uckagitci bankalara yatiran, veya faizleri daha dusuk oldugu icin doviz cinsinden borc alan insanlarin riskler ortaya cikip paralarini kaybedip sonrasinda devletten para isteyen uyaniklardir.

Yakinda "hapiszede" diye bir kavram ortaya cikarsa hic sasirmayin. Devlet genel af cikaracak diye suc isledik hapse dustuk, olmaz boyle sey, biz hapiszedeyiz cikarin bizi bu delikten diyenlere boyle hitap edecegiz herhalde. Trabzon'da linc edilmek isteyen teroristlerden biri "bisey olmaz 3-5 sene yatariz sonra af cikar zaten" demesi gibi...

Moral hazard, ekonominin ahlakinin bozulmasi demektir. Insanlar kurallarin bozulabildigi ekonomilerde kurallara uymazlar, kayitdisi da olur, kacak mal da olur, sahte fis de olur, vergi kacagi da olur, hersey olur. Kabak vergisini veren vatandasin basina patlar.

Turk insaninin artik kurallara uyarak calismayi, uretmeyi ogrenmesi lazim. Devlete dusen kurallari istisnasiz uygulamaktir.

Kartzedeye ne yapmali, odeyemiyorlarsa calisma kampinda borclarini odeyene kadar calistirmali. Devletin sevkatli olmasinin zamani degildir.